Некоторые аспекты борьбы Омара Фаика Нуманзаде за защиту прав ахискинских тюрков
Abstract views: 220
/ 
PDF downloads: 114
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.11382375Ключевые слова:
Омер Фаик Нуманзаде, Ахыска, Турки-ахыска (месхетинцы), Атабекское государтсвоАннотация
В данном исследовании обсуждаются турки-ахыска, столкнувшиеся с этническим притеснением в начале 20-го века, и их борьба за защиту своих прав. В статье рассматриваются усилия Омара Фаига Неманзаде по защите прав турок-ахыска в историческом и политическом контексте. Регион Ахыска в большей части своего существования оставлся под защитой различных турецких государств с 1268 года, таких как Ильханиды, Каракоюнлу, Аккоюнлу, Сафевиды и Османская империя. Неманзаде, о ком идет речь в статье, родился в Ахыске, жил в Азербайджане, где и стал известен как просветитель и мыслитель. Он играл активную роль в защите прав турок-ахыска. Государственный вакуум, возникший на Кавказе с выводом османской и российской армий после Первой мировой войны, привел к сплочению мусульманских общин и определению своей дальнейшей судьбы. В ходе этих событий Неманзаде стал лидером своего народа. События произшедшие в Ахыске, подчеркнули важность и трудности борьбы Нуманзаде по защите прав турок-ахыска. Нуманзаде считал, что Ахыска должна стать частью Родины атабеков, как это было в историческом прошлом. Когда была отвергнута эта идея, он боролся за признание турок-ахыска в признании «автономного региона» - статуса, предоставленного многим общинам большевистской системой. Однако добиться этого не удалось, и турки-ахыски подверглись этнической чистке.
Библиографические ссылки
Adıgüzel, H. (2012). Kafkasya’da Türk soykırımı. İleri Yayınları.
Agara, İ. (2011). Zeynep Atabekoğlu ile babası Osman Server Atabek üzerine konuşma. Bizim Ahıska Dergisi. S. 15.
Akpınar, Y. (2023). Ömer Faik Numanzade: Kafkasya Türklüğünden Azerbaycan Türklüğüne. Çapar Dergisi, İyun 2023, 4. Hüsusi Bırakılış, 44-58.
Alp, A. (2009). I. Dünya Savaşı sırasında İdil-Ural boyunda Kars Müslümanları için düzenlenen yardım faaliyetleri (1915). II. Uluslararası Kafkasya Tarih Sempozyumu. Bildiriler. Eser Ofset, 9-12.
AMEA (Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası). (2023). Ömer Faiq Nemanzade ve ana dilimiz. (Ed. N. Memmedli ve İ. Kazımov). Zerdabi Neşr.
AQ (Azerbaycan Qezeti), (1918-1920). Azerbaycan Qezeti, Transliterasyon. Cilt 1-10. (Translit. M. Genceli ve A. Ağaoğlu) ADA Üniversiteti Neşri. https://ada.edu.az/azerbaijannewspaper
Askeroğlu Aslan, A. (2019). Konferanslar ve anlaşmalarda Ahıska (XIX-XX. yüzyıllar). 2. Uluslararası Türk Toplulukları Bilgi Şöleni: Ahıska Türkleri. Bildiriler. Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayınları, 49-54.
Aslan, B. (2009). İşgalden kurtuluşa Azerbaycan Türklerinin Kars bölgesinde yardım faaliyetleri. II. Uluslararası Kafkasya Tarih Sempozyumu. Bildiriler. Eser Ofset, 49-64.
Ağayev, M. (2008). Kurtuluş savaşı yıllarında Türkiye-Azerbaycan ilişkileri. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Ahmed Cavad. (2022). Ömer Faiqin başına gelenler. (İçinde) Nemanzade, Ömer Faiq, 2022, Azerbaycan Yazıları (Translit. M. Genceli ve A. Ağaoğlu), ADA Universiteti.
Atnur, İ. E. (2001). Osmanlı yönetiminden Sovyet yönetimine kadar Nahçıvan (1918-1921). Türk Tarih Kurumu.
AV (Ardahan Valiliği), (2002). Serhat şehri Ardahan. Ardahan Valiliği Yayınları.
Aziz, B. (2013). Ermenilerin Türk soykırımı. (Çev. S. Şimşir). IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Barataşvili, L. ve K. Barataşvili (2022). Ahıskalı baba ve kızdan hatıralar (1917-1988). (Çev. O. Uravelli), Cinius Yayınları.
Bedirhan, Y. (2000). Selçuklular ve Kafkasya. Çizgi Kitabevi Yayınları.
Buntürk, S. (2007). Rus Türk mücadelesinde Ahıska Türkleri. Berikan Yayınları.
Çınar, İ. (2020). Educational results of an exile: The Ahiska Turks. International Online Journal of Education and Teaching (IOJET), 7(4). 1603-1633. http://iojet.org/index.php/IOJET/article/view/1075.
Çınar, İ. (2023a). Ceditçi bir etnopedagog: Ömer Faik Numanzade. Ömer Faiq Nemanzade ve Ana Dilimiz içinde (33-40). Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası. Zerdabi Neşr.
Çınar, İ. (2023b). Caksu Atabekliği. 3. Uluslararası İlişkiler Sempozyumu. 22-24 Kasım 2023. Ardahan Üniversitesi, Ardahan.
Çınar, İ. (2024). Ömer Faik Numanzade ve eğitim anlayışı. Yayına hazır makale.
Çitil, R. (2013). Ahıskalı Ömer Faik Numanzade’nin matbuat hayatı (dizi yazı). Bizim Ahıska Dergisi. S. 35-55. www.bizimahiska.org
Çitil, R. (2020). Ahıskalı Ömer Faik Numanzade’nin matbuat hayatı (dizi yazı). Eğitişim Dergisi. S. 68-70, 78. www.egitisim.gen.tr
Dayı, S. E. (1997). Elviye-i selâse’de (Kars, Ardahan, Batum) millî teşkilatlanma. Kültür Eğitim Vakfı Yayınları.
Dedeoğlu, A. (2021). Ahıska Bölgesi ve Kıpçak Atabegler tarihi. (11. 16. Yüzyıllar). Kitap Dünyası Yayınları.
Efendizade, M. (2022). Faiq Efendinin hebsi. Nemanzade, Ömer Faiq. Azerbaycan Yazıları. ADA Universiteti.
E. H. (Ehmed Hamdi Qaraağazade). (1919). Axıska qırğını. Azerbaycan Qezeti. 17 Mart 1919, sayı 138. Transliterasyon. Cilt 6. (Translit. Genceli, M. ve Ağaoğlu, A.) ADA Üniversiteti Neşri. https://ada.edu.az/azerbaijannewspaper
Erden, Ö. 2.017. Türkiye'nin doğu sınırının oluşumu (antlaşmalar protokoller problemler). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Esker, N. (2017). XX Esrin evvellerinde şerqi anadoluda siyasi vaziyyet ve Ermenilerin töretdiyi soyqırımlar. XX Esrde Türk-Müselman Halqlarına Qarşı Soyqırımları mövzusuna hesr olunmuş IV beynelxalq elmi konfransın materialları. AMEA Tarix İnstutu. 482-485.
Gezer, E. (2019). Posof’ta kurulan Atabek Devleti’nin dış politikası. Ardahan Değerlemeleri-1. (Ed. Kurtbaş, İ.) içinde (191-212). Nobel Bilimsel Eserler.
Gökdemir, A. E. (1998). Cenub-i Garbî Kafkas Hükümeti. Atatürk Araştırma Merkezi.
Gündüz, L. (2016). Ahıskalı Ömer Faik’in İstanbul’a mektubu. Bizim Ahıska Dergisi, S. 41, 33.
Hasanov, H. (2004). Neriman Nerimanov: milli temayüllü kommunist. Pedaqogika.
IHRNASA (Institute of Human Rights National Academy of Sciences of Azerbaijan). (2013). Crimes by Armanian Terrorist and Bandit Grouppings Against Humanty (XIX-XXI Centuries). Brief Chronological Encyclopedia. (Ed. R. Mustafayev)
İsgenderzade, S. (2022). Yanıqlı bir xeber. Nemanzade, Ömer Faiq. Azerbaycan Yazıları. ADA Universiteti.
İshakov, S. M. (Sost., predisl. i primeç.) (2014). “Grajdanskaya voyna v Rossii i Musul’mane”, Sbornik dokumentov i materialov. Rossiyskaya Akademiya Nauk, İnstitut possiyskoy istorii, Nauçnıy sovet po istorii sotsial’nıh reform, dvijeniy i revolütsiy, Tsentr strategiçeskoy konyukturı. ISBN 978-5-906233-69-1.
İshakov, S. (2023). Ö. F. Numanzade’nin ve akrabalarının biyografisiyle ilgili yeni veriler. Çapar Dergisi. İyun 2023, 4. Hüsusi bırakılış, 59-63.
İsmayıl, X. (2017). Ermenilerin Xristiyanlara qarşı töretdiyi soyqırım ve siyasi terror aktları. XX Esrde Türk-Müselman Halqlarına Qarşı Soyqırımları mövzusuna hesr olunmuş IV beynelxalq elmi konfransın materialları. AMEA Tarix İnstutu. 517-525.
Karabekir, K. (1960). İstiklâl harbimiz. Türkiye Yayınevi.
Kemaloğlu, Y. (2015). Ömer Faik Numanzade’nin siyaset, din ve eğitime dair görüşleri. [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, SBE]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
Keskin, A. (2023). Kafkas İslam Ordusunun Azerbaycan’daki Faaliyetleri. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi. S. 35, 95-137.
Keykurun, N. (1998). Azerbaycan İstiklâl Mücadelesinden Hatıralar (1905-1920). İlke Kitabevi Yayınları.
Kırzıoğlu, M. F. (1953). Kars tarihi. C. I. Işıl Matbaası.
Kırzıoğlu, F. (1966). “Türk-Gürcü Savaşı’nda en büyük milli kahramanımız: (Y. Mühendis Osman Server Atabek (1886-1962)”, Kars İli, 1. Sayı: Çıldır-Ardahan-Hanak-Posof İlçeleri Kurtuluşunun 45. Yıldönümü Özel Sayısı, Ankara, 54-58.
Kırzıoğlu, M.F. (1968). Anadolu’da ilk Türk cumhuriyeti: Cenubü-Garbi Kafkas Cumhuriyeti. Türk Kültürü Dergisi. S. 72, 948-968.
Kırzıoğlu, M. F. (1970). Kars ili ve çevresinde Ermeni mezâlimi. Kars Turizm ve Tanıtma Derneği Yayınları. Kardeş Matbaası.
Kırzıoğlu, F. (1992). Yukarı Kür ve Çoruk boylarında Kıpçaklar (Ahıska/Çıldır eyaleti tarihinden). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Kolektif. (2012). Kızıl Kitap: İngilizlerin Mavi Kitap’ına Sovyetlerin yanıtı. Güneybatı Kafkas’ta Taşnak mezalimi. (4. Basım). (Çev. Kayhan Yükseler). Kaynak Yayınları.
Mahmudov, Y., Mustafazade, T., Memmedov, S. Necefli, G., Mustafa, N., Memmedova, G., Hasanov, H., Memmedov, İ., Umudlu, V., Hacıyeva, S., Memmedova, İ., Gözalova ve N. (2018). İravan hanlığı: Rusya işgali ve Ermenilerin Kuzey Azerbaycan topraklarına göç ettirilmesi. AMEA Tarih Enstitüsü ve Atatürk Araştırma Merkezi.
Mehmetov, İ. (2009). Türk Kafkas’ında siyasi ve etnik yapı. Eski çağlardan günümüze Azerbaycan tarihi. Ötüken Yayınları.
Muradov, N. (2021). Ömer Faik Numanzade ve Azerbaycan Düşünce Tarihindeki Yeri. Azerbaycan Düşünce Tarihi (Ed. A. Asker) içinde (391-424). YTB Yayınları.
Muradov, N. (2023). Mehmet Emin Resulzâde’nin Ömer Fâik Numanzâde atıfları. Çapar Dergisi, İyul 2023, 5. Hüsusi bırakılış, 17-21.
Musayeva, İ. (2023). Ömer Faik Nemanzade: Publisist, maarifçi, içtimai hadim. Tuna.
Mustafaev, J. (2019). Kafkasya Türklerinden Ömer Faik Numanzade’nin hayatı ve faaliyetleri (1872-1937). [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, TAE]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
Mustafalı, C. (2023). Ömer Faik Numanzade’nin Talat Paşa ve Enver Paşa’ya yazdığı mektup. Çapar Dergisi. İyun 2023, 5. Hüsusi Bırakılış, 44-54.
Neciyev, E. (2006). Kafkaslarda Türk katliamı. Emre Yayınları.
Nemanzade, Ö.F. (2006). Seçilmiş eserleri. (Haz. Ş. Qurbanov). Şerq-Gerb.
Nemanzade, Ö. F. (2022). Azerbaycan Yazıları. (Translit. M. Genceli, ve A. Ağaoğlu). ADA Universiteti.
Numanzade, Ö. F. (2000). Kafkasya’dan İstanbul’a hatıralar. (Haz. İ.M. Yıldırım ve F. Gökçek) İzmir Akademi Kitabevi.
Olgun, K. ve Çerniçenkina, N. (2014). Moskova ve Kars konferansları: tutanaklar ve belgeler. Değişim Yayınları.
Özdemir, A.U. (2019). Türkiye, Rusya, İran odağında Kafkasya askeri ve siyasi gelişmeler kronolojisi (1914-1923). Akıl Fikir Yayınları.
Resulzade, M. E. (2022). “Vicdan sızlayır”. Nemanzade, Ömer Faiq. Azerbaycan Yazıları. ADA Universiteti.
Sarıkaya, M. (2019).Azerbaycan Türklerinin Ardahan’a destekleri (1905-1920). 100. Yılında Ardahan Kongreleri Uluslararası Sempozyum Bildirileri. (Ed. M. Sarıkaya). Berikan Yayınları.
Sarı, M. (2014). Türkiye-Kafkasya ilişkilerinde Batum (1917-1921). Türk Tarih Kurumu.
Sarı M. (2015a). Ahıska’da son Osmanlı idaresi (1918). Karadeniz Araştırmaları. C. 12, S. 46.
Sarı, Mustafa, (2015b). 1. Dünya Savaşı’ndan sonra Ahıska ve civarında Türk teşkilatlanması (Ekim 1918-Nisan 1919), Yeni Türkiye Dergisi. S. 78.
Sarı, M. (2016). Kafkas murahhaslarının İstanbul seyahati ve Kafkasya cephesi (1918). Kafkasya Çalışmaları - Sosyal Bilimler Dergisi. Mart/March 2016, Yıl/Vol. 1, No 2.
Shaw, S. J. (1921). Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu-Ermeniler. (2. Baskı). (Çev. Ş. Dinlenç). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Tiflisli. (2022). Ömer Faiq Efendi üçüncü defe hebste. Nemanzade, Ömer Faiq. Azerbaycan Yazıları. ADA Universiteti.
Tosik Dinç, F. (2015a). Ahıska Türkleri (1800-1921). [Doktora Tezi. Fırat Üniversitesi, SBE]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
Tosik Dinç, F. (2015b). Batum Antlaşması’ndan Mondros Mütarekesine kadar geçen sürede Ahıska’daki faaliyetler. Route Educational and Social Sciences Journal. Vol. 2(1), 347-357.
Tosik Dinç, F. (2019). Kıpçak Türklüğünün Anadolu Türklüğü ile buluşması ve Osmanlı idaresi altında Ahıska. 2. Uluslararası Türk Toplulukları Bilgi Şöleni: Ahıska Türkleri. Bildiriler. Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayınları, 40-48.
Tuğaç, H. (1975). Bir neslin dramı. Çağdaş Yayınları.
Ural, S. (2008). Mondros mütarekesi ve doğu vilayetleri. IQ Kültür Sanat Yayınevi.
Qurbanov, Ş. (1992). Ömer Faiq Nemanzade. Genclik.
Vahabova, S. (2023). Ömer Faiq Nemanzade yaradıcılığında Türk milli teessübkeşliyi. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi. C. 11, S. 31, 85-97.
Valehoğlu Hacılar, F. (2019). 1918 yılının ilk yarısında Ahılkelek kazasında Türk Müslüman nüfusa karşı etnik temizlik olguları ve sonuçları: Göyye ve Hosbiye katliamları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 8(2), 1263-1275.
Yel, S. (2003). Osmanlı ordusunun Kafkasya harekâtı ve Bakû’nun kurtarılması. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi. S. 2.
Yel, S. (2019). Ardahan kongresi ve IX. ordu kumandanı Yakup Şevki Paşa. 100. Yılında Ardahan Kongreleri. Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. (Ed. M. Sarıkaya). Berikan Yayınevi, 445-464.
Yemelianova, G. (2015). Georgia’s European Quest: The Challenge of the Meskhetian Turks. Caucasus International. 5(3), 77-88.
Zakon. (2020). Zakon RSFSR ot 26.04.1991N 1107-1 “O reabilitatsii repressirovannıh narodov”
Zalyaev, R. (2015). Mart 1921 tarihli Rusya ve Türkiye arasında yapılan anlaşma: Müzakereler süreci (Şubat, Mart 1921 yılı). Ardahan’ın Anavatana Katılışının 90. Yılı Vesilesiyle Moskova ve Kars Anlaşmaları Uluslararası Sempozyumu: Bildiriler. (Haz. H. A. Tokur). Atatürk Araştırma Merkezi, 117-129.
Zamanof, A. (1986). Ömer Faik Numanzade. (Çev. Y. Akpınar), Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi. S. 7, 195-202.
Zeyrek, Y. (2001). Ahıska bölgesi ve Ahıska Türkleri. Pozitif Matbaacılık.
Zeyrek, Y. (2011). Al bayrağa veda: Xırtızlı Binali Uğurlu’nun hatıraları. Bizim Ahıska Dergisi, S. 22.
Загрузки
Опубликован
Как цитировать
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2024 İkram Çınar
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.
Лицензия
Журнал имеет лицензию Attribution 4.0 International (CC BY 4.0).
Вы можете:
Поделиться — копируйте и распространяйте материал на любом носителе и в любом формате.
Адаптируйте – делайте ремиксы, трансформируйте и дорабатывайте материал.
для любых целей, даже коммерческих.
Лицензиар не может отозвать эти свободы, если вы соблюдаете условия лицензии.
На следующих условиях:
-
Attribution — You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use.
- No additional restrictions — You may not apply legal terms or technological measures that legally restrict others from doing anything the license permits.
