Kırım ve Ahıska Türklerinin Ortak Kaderi: Sürgün, Millî Hareket ve Güncel Problemler
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15530219Anahtar Kelimeler:
Kırım, Kırım Türkleri, Ahıska Türkleri, Sürgün, Sovyetler BirliğiÖzet
Asırlar boyunca Kırım ve Ahıska Türklerinin ana yurdu olan Kırım ve Ahıska, 1944 yılında büyük bir facia yaşamış ve Stalin’in sıkıyönetiminde onun kararı ile bütün Kırım ve Ahıska Türkleri yurtlarından koparılarak Orta Asya steplerine ve Rusya’nın diğer bölgelerine sürgün edilmişlerdi. Sürgün esnasında ve hemen sonrasında Kırımlılar ve Ahıska Türkleri büyük nüfus kaybına uğramışlardı. Aynı kaderi paylaşan Kırım Tatarları ve Ahıska Türklerinden pek çok kişi bu hazin sürgünde yollarda hayatlarını ve akrabalık bağlarını kaybetmiştir.
Sürgünün gerçekleştiği yerlerde Kırım ve Ahıska Türkleri bu acı günleri yaşamışlar ve sürgünde bütün bu zorlukları birbirlerine destek olarak aşabilmişlerdir. Sovyetler Birliği’nde rejim şartlarının değişmesinin ardından 1990’lı yıllara doğru Kırım Türkleri öz yurtlarına dönmeye başlamışlardır. Şüphesiz bu dönüş ve Kırım’a yeniden yerleşme çok zor şartlar ve büyük fedakârlıklar içinde cereyan etmiştir.
Kırım Türkleri 1989 yılından ana vatanlarına dönmeye başlamışlardı, ancak Sovyetler Birliği’nin son yıllarında, Özbekistan’ın Fergana vadisinde yaşayan Ahıska Türkleri, 1989 yılında etnik bir gerilim sonrasında büyük bir şiddete uğramışlardır. Bu trajedinin ardından bölgedeki nüfusun büyük bir kısmı göç etmek zorunda kalmıştı.
Günümüzde Kırım Türkleri, yurtları olan Kırım’da Rusya’nın idaresinde yaşamakta ve siyasi yönden Rusya’ya bağlı kalmak durumundalar. Ahıska Türkleri ise gruplar hâlinde dünyanın farklı yerlerinde yaşamakta, ancak kendi millî idari yapılanmalarını sağlayabilmiş değillerdir. Çalışmanın amacı, sürgünde kalmış bu iki halkın ortak yönlerini ve yaşadıkları tarihî olayları karşılaştırarak bilimsel bir çerçevede ele almaktır. Çalışmada bazı yerlerde Kırım Türkleri için Kırım Tatarları tanımlaması yapılmaktadır. Her iki tanım da birbirini karşılamaktadır, eş anlamlı mahiyette kullanılmaktadır. Bu bağlamda Kırım Tatarları tanımlaması Rusçada genel olarak kullanılan bir ifadedir.
Referanslar
Aydıngün, A. ve Aydıngün, İ. (2014). Ahıska Türkleri: Ulusötesi bir topluluk – ulusötesi aileler. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınevi.
Bekirova, G. (2004). Krımskotatarskaya problema v SSSR (1944–1991), (SSBF Kırım Tatarlarının Sorunları), Dola, Simferopol.
Bekirova, G. (2008). Krımskiye tatarı. 1941-1991 (Opıt politiçeskoy istorii), Tezis, Simferopol.
Berdinskih, V. (2005). Spetspereselensı: Politiçeskaya ssılka narodov Sovetskoy Rossii, Moskva.
Bugay, N. (2004). Deportatsiya narodov/Voyna i obşestvo, 1941-1945, II. cilt, Moskva.
Bugay, N. ve Mamayev, M. (2009) Turki-meshetintsı: Gruziya, Özbekistan, Rossiya, ABD, MSNK-press, Moskva.
Bugay, N. (2022). Turki-Meskhetintsı v Rossii: Vıbor puti, Perspektiva (1990-e – naçalo 2020-h godov). Istoriya v dokumentah. Filin, Moskva.
Buntürk, S. (2005). 20. Yüzyılda Ahıska Türkleri [Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
Gafarova, R. (2016) Türk Dünyasında Kırım Tatar Türk Kadınlarının Sosyal ve Siyasi Hayatımızda Oynadıkları Rol. Türk Dünyasında Kadın Algısı. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Yayınları Yayın No: 0017, Manisa, S. 819-827.
Guboglo M. N., Chervonnaya S. M. (1992). Krımskotatarskoe natsional'noe dvijenie. V 3-h tomah. M.: RAN, Tsentr po izuçeniyu mejkonfessional'nıh otnoşeniy, İnstitut etnologii i antropologii im. N. N. Mikluho-Maklaya, T. 1.
Hayali R. I. (2006) Speckontingent: krymskij narod v usloviyah transformacii sovetskoj etnopolitiki (1944-1967 gg.). Simferopol, Dolya.
Hayali, R.I. (2008). Ocherki istorii obshchestvenno-politicheskoj i kul'turnoj zhizni krymskih tatar v ХХ veke. Simferopol. İzdatelstvo «Dolya».
İsakiyeva, Z.S. (2021). K voprosu o deportatsii narodov SSSR v godı Velikoy Oteçestvennoy Voynı. Mejdunarodnıy nauçno-issledovatelskiy jurnal № 7 (109) Chast 4 Iyul. s. 172-177.
Kurtseitov, R.D. (2024). Krymskiye tatarı v Velikoj Oteçestvennoy voyne 1941–1945 gg.: podvig, otrajennıj v nagradnıh dokumentah. Dolgoe vozvraşeniye na rodinu. V dvuh çastyah. Simferopol: GAU RK «Mediasentr im. I. Gasprinskogo».
Liçnost. (1994). Vışel iz podpolya. Narod. № 2 (6) Fevral, 1994 g. S. 1.
Malinovskaya, E. (2006). Turki-meshetintsı v Ukraine: Etnosotsiologiçeskiy oçerk, Geneza, Kiev.
Muhlis Ugli, M. (2014). Mı – turki iz Ahaltsihe [Tekst]: kultura, tradicii, vospominaniya oçevidcev: pravovoe polojeniye turok-meshetincev. Rostov-na-Donu: Altair.
Fajzrahmanov, A.Sh. (2009). Musulmane v SSSR: Uchebno-metodiçeskiye i nauchnye materialy dlya sostavleniya uchebnyh posobij, kursov lekcij, hrestomatij, a takzhe nauchno-issledovatelskoj raboty studentov. Kazan: Izdatelstvo DUM RT.
Narodı Rossii (1994). Ensiklopediya, Bolşaya Rossiyskaya Entsıklopediya. Moskva
Nekriç, A. (1978). Nakazannye narody. Nyu-Jork.
Özcan, K. (2010). Kırım dramı, Kırım Türklerinin varoluş mücadelesi, Babıali Yay., Birinci Baskı.
Pobol, N.M. ve Polyan, P. M. (2005). Stalinskiye deportatsii. 1928–1953 Moskva: MFD: Materik. 2005.
Pravitelstvo Respubliki Krım. (09.02.2022). Mı – Krımçane. https://pervmo.rk.gov.ru/structure/85d8ceb0-93f3-4c14-beb6-b7b197ec65ac
Rusya Federasyonu Devlet Arşivi: F. R-9401. OP. 2. D. 3 7, F.R-9479. D. 154.
Sabançiev. H. M. A. (2013). Deportatsiya narodov Severnogo Kavkaza v 40-h gg. XX v. Voprosı İstorii № 11. Moskva.
Sinistin, F. L. (2011). Deportatsii narodov kak faktor destabilizatsii etnicheskoj situatsii v Povoljskom, Kavkazskom i Krımskom regionah SSSR (1941–1944 gg.) İnformatsıonaya bezopastnost regionov. № 2 (9) 137-143. Zemskov, V. (2005). Spetsposelentsı v SSSR, 1930-1960. Moskva. Nauka.
Zeyrek Y. (2002). Ahıska ve Ahıska Türkleri, Türkler, 20 cilt, s. 871-894, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Ranetta Gafarova
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
